کاشی معرق چیست؟

کاشی معرق و تاریخچه آن

کاشی معرق یا پاره‌چینی هنری است که در آن از کنار هم قراردادن قطعه‌های کوچک کاشی استفاده می‌شود. این هنر از دوره‌ی سلجوقی، یعنی قرن چهارم هجری، مورد استقبال قرار گرفت. اوج شکوفایی آن در دوره تیموری بود که شهرهای اصفهان، یزد، هرات، و سمرقند مراکز اصلی این هنر شد. کاشی‌های معرق در مسجد جامع یزد، مسجد کبود تبریز، و قبه‌ی سبز کرمان، که قدیمی‌ترین نمونه‌ی کاشی معرق و متعلق به قرن هفتم هجری قمری است، از زیباترین کاشی‌کاری‌های معرق در معماری تاریخی ایران است. به علاوه، حرم مطهر امام رضا ع در مشهد، حرم حضرت معصومه س در قم، و حرم حضرت شاه‌چراغ ع در شیراز به دلیل توسعه در دوره‌های مختلف گنجینه‌ای از طرح‌های متنوع کاشی‌کاری معرق است.

طرح و نقش

در طرح‌های اولیه‌ی کاشی معرق تنها از دو رنگ استفاده‌ می‌شد. به تدریج رنگ‌های دیگر و آجر نیز به ترکیب طرح‌های کاشی معرق اضافه شد. کاشی معرق، همچون معرق چوب، حاصل کنار هم قراردادن قطعه‌های بریده‌شده‌ی کاشی است. طرح‌های مختلف کاشی معرق را می‌توان به دو دسته‌ی طرح‌های هندسی یا گره، و طرح‌های گیاهی تقسیم کرد.

تولید

برای تولید کاشی معرق ابتدا طرح روی کاغذ به مقیاس یک به یک ترسیم می‌شود، و رنگ‌های هر قسمت مشخص می‌شود. سپس، کاغذ نمره‌گذاری و ناحیه‌بندی می‌شود تا قطعه‌های مختلف آن پس از برش کاغذ قابل شناسایی باشد. در مرحله‌ی بعد، کاغذهای بریده شده را روی خشت‌های لعاب‌خورده‌ی کاشی معرق می‌چسبانند، و بر اساس الگوی کاغذی خشت‌ها را برش می‌زنند. فرآیند برش خشت‌های کاشی شامل چندین بخش از جمله لب‎زنی، سوراخ‌کاری، چرخ‌کاری یا گِل بُری، سوهانکاری یا پرداخت، و تخمه‌گذاری است. در انتها قطعه‌های بریده شده را کنار هم می‌چینند، و سپس ملات می‌ریزند تا قطعه‌های کاشی کنار یکدیگر پیوسته و آماده‌ی نصب شود.

کاربرد

از آن جا که کاشی معرق از کنار هم قراردادن قطعات ریز کاشی ایجاد شده است انعطاف مناسبی برای سطوح منحنی از جمله گلدسته، رسمی‌بندی، قطاربندی، مقرنس، و گنبد دارد. به علاوه، ضخامت بالای کاشی معرق پس از ملات‌ریزی، که نزدیک به 5 سانتی‌متر است، باعث دوام زیاد این نوع تزیینات در برابر تغییرات دمایی در سطوح خارجی می‌شود.